Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2008

Εφημερίδα Θεσσαλία: 26/10/2008 Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην ανάδειξη μιας ηρωικής μορφής



Δημοσιεύθηκε στην ΘΕΣΣΑΛΙΑ της Κυριακής - Ένθετο ΔΙΑΡΟΜΕΣ σελ.5 άρθρο με τίτλο

Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην ανάδειξη μιας ηρωικής μορφής


«Ψηφιοποίηση, Τεκμηρίωση και Ανάδειξη του Ελληνικού Πολιτισμού: Η περίπτωση του αρχείου Δ. Γ. Κασλάς»


Του
Αλέξανδρου Καπανιάρη*


Στις μέρες μας αρκετά ιστορικά και πολιτιστικά αρχεία καταστρέφονται, αλλοιώνονται, απαξιώνονται χωρίς να υπάρχει σχετική μέριμνα συντήρησης, ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και ανάδειξης του πολύτιμου υλικού τους. Το υλικό των «ανεκμετάλλευτων» ιστορικών και πολιτιστικών αρχείων αθροιστικά αποτελεί μέρος του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας μας. Η διάσωση ανέκδοτου ιστορικού και πολιτιστικού υλικού αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου της χώρας μας. Η ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και ανάδειξη πολιτιστικών συλλογών στη σημερινή εποχή της «κοινωνίας της πληροφορίας» είναι ένα σημαντικό ζητούμενο. Η οπτική αναπαράσταση και η μετάδοση της ψηφιακής πληροφορίας είναι από τα πλέον σημαντικά ερευνητικά πεδία γνώσης που επιτρέπουν σε όλους όσους ασχολούνται με τον πολιτισμό να προβάλουν το αποτέλεσμα της εργασίας τους με πολλαπλούς νέους και δυναμικούς μηχανισμούς.
Η μόνιμη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με την βοήθειας της ψηφιακής αποτύπωσης δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες και υποχρεώσεις αν θέλουμε να διασωθούν τα εναπομείναντα πολιτιστικά και ιστορικά τεκμήρια. Με την διαδικασία της ψηφιοποίησης μετατρέπουμε οποιοδήποτε αρχείο ή υλικό από αναλογική σε ψηφιακή μορφή. Ειδικότερα, η σάρωση, η ψηφιακή φωτογράφηση, η ψηφιακή επεξεργασία, η τεκμηρίωση, αποτελούν τη διαδικασία της ψηφιοποίησης. Απώτερος σκοπός της ψηφιοποίησης στο χώρο του πολιτισμού είναι η διάσωση, η διατήρηση και κατ’ επέκταση η ανάδειξη του υλικού.
Οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν ολοκληρωμένες λύσεις σε ζητήματα ψηφιοποίησης, καταγραφής και προβολής του εθνικού πολιτιστικού πλούτου μας. Για τη ορθή καταγραφή των αρχείων έχουν δημιουργηθεί στάνταρτ που εξασφαλίζουν τη μακροχρόνια διατήρηση του υλικού:
· με συστηματική μεθοδολογία ψηφιοποίησης αρχείων
· με κοινές μορφές καταγραφής δεδομένων
Συνεπώς με την βοήθεια των νέων τεχνολογιών μπορούμε να δρομολογήσουμε δράσεις που αφορούν την διατήρηση και την ενίσχυση της ιστορίας, του πολιτισμού, και όλων των στοιχείων που διαμορφώνουν την επονομαζόμενη συλλογική και εξελισσόμενη μνήμη.
Ένα από τα σημαντικά αρχεία ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και ανάδειξης είναι το αρχείο «ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ. ΚΑΣΛΑΣ. Πρόκειται για ανέκδοτο υλικό που αφορά ιστορικές περιόδους και γεγονότα που ξεκινούν από την Μικρασιατική εκστρατεία έως τον πόλεμο του 1941. Το μεγαλύτερο μέρος του αρχείου αναφέρεται στη δράση του ΙΙ Τάγματος του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων το οποίο υπερασπίστηκε το ύψωμα 731, όπου και κρίθηκε ουσιαστικά, ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος. Αναφορές επίσης υπάρχουν στα πρώτα χρόνια της ζωής του Δ. Γ. Κασλά τη περίοδο της εθνικής αντίστασης, τις διώξεις και τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Το αρχείο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων πολιτικές και στρατιωτικές φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ χάρτες, αποφάσεις, διαταγές πολέμου, διάφορα χειρόγραφα, πολιτικά & στρατιωτικά έγγραφα, πρωτόκολλα, ταυτότητες, στρατιωτικά εγχειρίδια, προσωπικά αντικείμενα, και χωρίζεται στις παρακάτω ενότητες:
· ιστορικό του αρχείου
· τα πρώτα χρόνια
· η Μικρασιατική εκστρατεία
· ο πόλεμος του 1940-41
· Αλβανικό μέτωπο
· 731 ύψωμα – Η σημασία του υψώματος
· η πολεμική δράση του Δ. Γ. Κασλά
· χρονικό της εαρινής επίθεσης
· φωτογραφίες από το μέτωπο - Κλεισούρα
· χάρτες
· προσωπικά αντικείμενα
· προσκηνυματική επίσκεψη στο 731 ύψωμα
· η εθνική αντίσταση
· οι διώξεις και τα τελευταία χρόνια
Η εργασία με τίτλο «Ψηφιοποίηση, Τεκμηρίωση και Ανάδειξη του Ελληνικού Πολιτισμού: Η περίπτωση του αρχείου Δ. Γ. Κασλάς» αναφέρεται στις διαδικασίες και πρακτικές που ακολουθήθηκαν κατά την ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση της συλλογής του Δ. Γ. Κασλάς και πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της διπλωματικής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Γραφικές Τέχνες – Πολυμέσα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.

Ειδικότερα οι αρχικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν σχετίζονται βασικά με την επιλογή της κατάλληλης μεθοδολογίας μετά την εκτεταμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε.
Στο στάδιο υλοποίησης της εργασίας πραγματοποιήθηκε η ψηφιοποίηση: α) φωτογραφιών και έντυπων εγγράφων, β) ηχητικών ντοκουμέντων, γ) κινούμενης εικόνας (video), δ) κινητών αντικειμένων (τρισδιάστατη σάρωση).
Κατά το στάδιο της τεκμηρίωσης δημιουργήθηκαν, με έγκυρο και συστηματικό τρόπο, μετά την καταγραφή των τεκμηρίων, τα μεταδεδομένα της ψηφιοποίησης σύμφωνα με το πρότυπο «Dublin Core» υλοποιώντας αντίστοιχα εφαρμογές απεικόνισης και ανάκτησης τους.
Η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων της συλλογής καθώς και προτάσεις-εφαρμογές για την ανάδειξη και προβολή του αρχείου αποτέλεσαν ένα ακόμα αντικείμενο της εργασίας.
Συμπερασματικά μέσω της παρούσης εργασίας επιτυγχάνεται η ανάλυση, σχεδίαση και υλοποίηση ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και ανάδειξης αρχείων με ιστορικό-πολιτιστικό χαρακτήρα όπως το αρχείο Δ. Γ. Κασλάς.

Η υλοποίηση της ψηφιοποίησης του αρχείου «Δημήτριος Γ. Κασλάς» συνδέεται κυρίως με την ψηφιοποίηση εντύπων και φωτογραφιών. Ένα μικρότερο κομμάτι του αρχείου αφορά προσωπικά αντικείμενα, ηχητικές μαρτυρίες τρίτων προσώπων, φωτογραφήσεις που πραγματοποιήθηκαν μεταγενέστερα και οπτικά ντοκουμέντα της νεώτερης εποχής. Για την υλοποίηση της ψηφιοποίησης του αρχείου ακολουθήθηκε ο οδηγός καλών πρακτικών ψηφιοποίησης και μακροπρόθεσμης διατήρησης πολιτιστικού περιεχομένου του Πανεπιστημίου Πατρών.
Το υλικό του αρχείου «ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ. ΚΑΣΛΑΣ» υπήρξε ιδιοκτησία κ. Γιάννη Δ. Κασλά (γιος του Δ. Γ. Κασλά, ο οποίος απεβίωσε μετά το τέλος των εργασιών τεκμηρίωσης). Το υλικό συνοδεύεται από ιστορικά ντοκουμέντα και βιβλιογραφικές υποστηρικτικές πηγές μετά από έρευνα δυο ετών. Το εθνικής εμβέλειας υλικό του αρχείου είναι ανέκδοτο και δεν έχει δημοσιευτεί στο μεγαλύτερο μέρος του. Το σημαντικό ζήτημα της τεκμηρίωσης του αρχείου επιλύθηκε έπειτα από την βοήθεια και τις υποδείξεις του ιδιοκτήτη του αρχείου ο οποίος υπήρξε βαθύτατος γνώστης του υλικού αλλά και των γεγονότων που σημάδευσαν τις αντίστοιχες ιστορικές περιόδους.
Η σκοπιμότητα του έργου ψηφιοποίησης
Η ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και ανάδειξη του αρχείου Δ. Γ. Κασλάς παρουσιάζει εξαιρετικό ιστορικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον διότι αναφέρεται σε τέσσερις σημαντικές περιόδους που σημάδεψαν την νεώτερη Ελληνική ιστορία. Αυτές οι ιστορικές στιγμές είναι συνυφασμένες με τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής, των Βαλκανικών Πολέμων, το έπος του 1940-41, την δράση του ΕΛ.Α.Σ., τον εμφύλιο και την μετέπειτα αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Το αρχείο Δ. Γ. Κασλάς διαπερνά τουλάχιστον τέσσερις ιστορικές περιόδους προσφέροντας για τις επόμενες γενιές (επιστήμονες, ερευνητές, ιστορικούς) υλικό για περαιτέρω διερεύνηση και μελέτη μέσα από πρότυπες πηγές εγγράφων, επιστολών, στρατιωτικών διαταγών, ημερολογίων, φωτογραφιών και άλλων ανέκδοτων ντοκουμέντων.
Το υλικό του αρχείου είναι μοναδικό, αδημοσίευτο στο μεγαλύτερο μέρος του με πηγές που φωτίζουν την στρατιωτική ιστορία της χώρας μας. Η σπανιότητα του αρχείου έγκειται κυρίως στην ανεξήγητη επιμονή και στο πλήθος των σημαντικών έντυπων τεκμηρίων που επιμελώς συνέλεξε, συντήρησε και επέστρεψε στην γενέτειρα του ο Δημήτριος Γ. Κασλάς. Ιδίως από την περίοδο του Ελληνοϊταλικού πολέμου δεν σώζονται σήμερα τέτοιας έκτασης και σπουδαιότητας στρατιωτικά έντυπα με εξαίρεση το αρχείο του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Ένα σημαντικό δε κομμάτι του φωτογραφικού υλικού για την ίδια περίοδο (Ελληνοϊταλικός πόλεμος) παραμένει μοναδικό και αυτό τεκμηριώνεται από το γεγονός πως ο ίδιος ο Δημήτριος Γ. Κασλάς χρησιμοποιούσε την προσωπική του φωτογραφική μηχανή πολλές φορές κατά την διάρκεια των γεγονότων.
Συμπερασματικά η ψηφιοποίηση του αρχείου κρίθηκε ως αναγκαία διότι:
· αποτελεί σημαντικό κομμάτι της στρατιωτικής ιστορίας της Ελλάδος
· αποτελεί συνδετικό υλικό για τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της νεώτερης Ελλάδος
· αποτελεί σημαντική πηγή για τα γεγονότα του Ελληνοϊταλικού πολέμου
· αποτελεί ανέκδοτο υλικό για τους επιστήμονες (ιστορικούς, ερευνητές)
· αποτελεί πρωταρχικό υλικό για εκπαιδευτικές δραστηριότητες τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Η ψηφιοποίηση του αρχείου κρίθηκε ότι έπρεπε να πραγματοποιηθεί ταχύτατα κυρίως για τους παρακάτω λόγους:
· το έντυπο υλικό στα επόμενα χρόνια θα παρουσιάσει σημαντικές φθορές
· η τεκμηρίωση του υλικού (περιγραφές φωτογραφιών και εγγράφων) θα παρουσιάσει περισσότερες δυσκολίες λόγω απώλειας ζωντανών μαρτυριών και περιγραφών των μεταδεδομένων
· το υλικό του αρχείου στο σύνολο του τα επόμενα χρόνια είναι πιθανόν να διαμοιραστεί σε πολλούς ιδιοκτήτες - κληρονόμους χάνοντας την ολότητα του

Η έκταση του υλικού

Μετά την έρευνα και τους προβληματισμούς που αφορούσαν την σκοπιμότητα της ψηφιοποίησης του αρχείου καθώς και την προκαταρτική έρευνα που ακολούθησε διεξήχθη η επίπονη αλλά ενδιαφέρουσα πρώτη ανίχνευση του υλικού συνολικά. Αναλυτικότερα εξετάσθηκε το σύνολο του υλικού έτσι ώστε να γίνει μια πρώτη κατηγοριοποίηση και να ανιχνευθεί το μέγεθος του αρχείου.
Σύμφωνα με αυτή την κατηγοριοποίηση του υλικού κατεγράφησαν τα παρακάτω:
έντυπα (στρατιωτικά και πολιτικά έγγραφα)
Τα έντυπα που αναλύονται στις παρακάτω βασικές υποκατηγορίες αφορούν όλη την στρατιωτική και πολιτική πορεία του Δ. Γ. Κασλά. Τα πολιτικά έγγραφα αφορούν μια σειρά αποδείξεων πληρωμών, προσκλητήριων, καρτών και διάφορα πολιτικά έντυπα που μάζευε και τακτοποιούσε προσωπικά ο ίδιος ο Δ. Γ. Κασλάς με καταπληκτική οργάνωση και επιμέλεια.
Τα στρατιωτικά έγγραφα ξεκινούν από την περίοδο της πρώιμης στρατιωτικής του καριέρας όταν το 1920 κατετάγη κληρωτός στη Λάρισα και στην συνέχεια (τέλη Ιουλίου) μεταβαίνει στη Σμύρνη, όπου βρισκόταν σε εξέλιξη η Μικρασιατική Εκστρατεία. Στην συνέχεια υπάρχουν έντυπα που αναφέρονται από τον Ιανουάριο του 1922 όπου συμμετείχε σε στρατιωτικές εξετάσεις και εισήχθη με επιτυχία στον ουλαμό Έφεδρων Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ (έδωσαν εξετάσεις 1200, επέτυχαν 225, σειρά επιτυχίας 97) έως την κατάρρευση του μετώπου όπου και συλλαμβάνεται αιχμάλωτος από τον Αύγουστο του 1922 μέχρι τον Απρίλιο του 1923.
Ο μεγάλος όγκος των εντύπων του αρχείου ξεκινά την περίοδο όπου μετά την επιστροφή του από την αιχμαλωσία και σε ηλικία 22 ετών ονομάζεται Έφεδρος Ανθυπολοχαγός. Πλήθος στρατιωτικών εγγράφων αναφέρεται στην πορεία του Δ. Γ. Κασλά από τον Μάρτιο του 1924 που κατατάσσεται στις τάξεις των μόνιμων αξιωματικών του Στρατού έως την εξαιρετική πορεία με σταθμό την περίοδο 1940 -1945.
Αν και υπήρξε δύσκολος ο διαχωρισμός των εντύπων σε κατηγορίες μπορούμε να διακρίνουμε τις παρακάτω κατηγορίες εντύπων:
α) έντυπο στρατιωτικό εκπαιδευτικό υλικό
· στρατιωτικά έντυπα εκπαίδευσης
· πρόχειρες στρατιωτικές σημειώσεις
· στρατιωτικά εγχειρίδια εκπαίδευσης
β) έντυπες στρατιωτικές διαταγές
· γενικές στρατιωτικές διαταγές – εγκύκλιοι
· έντυπα μεταθέσεων
· έντυπα φύλλα πορείας
γ) προσωπικά στρατιωτικά έγγραφα
· έντυπα προαγωγών
· έντυπα οικονομικών απολαβών (ενστάσεις κ.α.)
· στρατιωτικές ταυτότητες Δ. Γ. Κασλά
δ) προσωπικά έντυπα
· πολιτικές ταυτότητες Δ. Γ. Κασλά
· πολιτικές ταυτότητες συζύγου Μαρίας Κασλά
· προσωπικές στρατιωτικές κάρτες (Δ. Γ. Κασλά και συναδέλφων στρατιωτικών)
· προσκλητήριο γάμου
· διάφορες αποδείξεις
ε) στρατιωτικά έντυπα περιόδου 40-41
· στρατιωτικά έντυπα περιόδου 1940
· στρατιωτικά έγγραφα και διαταγές ως διοικητής ΙΙ Τάγματος του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων κατά την Εαρινή επίθεση (Μάρτιος 1941)
· ημερήσιες διαταγές κατά την εαρινή επίθεση
· προσωπικό στρατιωτικό ημερολόγιο
ζ) έντυπα μετά την εισβολή των Γερμανών
· ατομικό φύλλο πορείας
· πρωτόκολλα παράδοσης οπλισμού
η) έντυπα από την αντιστασιακή δράση
· διαταγές και έγγραφα από τον ΕΛΛ.Α.Σ.
· πρωτόκολλα παράδοσης οπλισμού
θ) Στρατιωτικοί χάρτες
· στρατιωτικοί χάρτες
· επιχειρησιακοί χάρτες
ι) Μπλοκ διαταγών
· ημερήσιες διαταγές σε μορφή μπλοκ από το ύψωμα 731
φωτογραφίες (πολιτικές – στρατιωτικές)
α) πολιτικές φωτογραφίες
· οικογενειακές φωτογραφίες
· προσωπικές φωτογραφίες από την γενέτειρα του
· φωτογραφίες γάμου
· φωτογραφίες από εκδρομές
· φωτογραφίες από εκδηλώσεις
β) στρατιωτικές φωτογραφίες από την Μικρασιατική Εκστρατεία
· αναμνηστικές φωτογραφίες από Σμύρνη
· στρατιωτικές φωτογραφίες εποχής
γ) φωτογραφίες από την στρατιωτική του καριέρα
· φωτογραφίες από τους βαλκανικούς πολέμους
· φωτογραφίες από τις περιοχές που υπηρέτησε ως μόνιμος αξιωματικός
· φωτογραφίες από στρατιωτικές εκδηλώσεις
δ) φωτογραφίες από το μέτωπο
· φωτογραφίες από Κλεισούρα
· φωτογραφίες – καρτ ποστάλ
· φωτογραφίες από το μέτωπο
ε) Μεταγενέστερες φωτογραφίες (Γιάννης Κασλάς)
· φωτογραφίες από το σπίτι του στα Τρίκαλα
· φωτογραφίες από το πατρικό σπίτι στο Πουρί
· φωτογραφίες από την προσκυνηματική εκδρομή στο ύψωμα 731

Ηχητικά αποσπάσματα από την δράση του στον ΕΛ.Α.Σ.
Μια σημαντική περίοδο της δράσης του Δ. Γ. Κασλά υπήρξε η συμμετοχή του στον ΕΛ.Α.Σ. ως διοικητής του 52ου συντάγματος της 13ης Μεραρχίας του ΕΛ.Α.Σ. Το υλικό που διασώθηκε για την περίοδο αυτή είναι σχεδόν ανύπαρκτο αν και ο Δ. Γ. Κασλάς υπήρξε άριστος συλλέκτης του προσωπικού του αρχείου. Μετά από έρευνες μηνών ηχογραφήθηκαν τα παρακάτω σημαντικά αποσπάσματα που φωτίζουν άγνωστες πτυχές της δράσης του Δ. Γ.Κασλά στον ΕΛ.Α.Σ. και συμπληρώνουν ικανοποιητικά ένα μέρος του αρχείου για το οποίο δεν υπήρξαν στοιχεία.
αποσπάσματα σε μορφή video από την προσκυνηματική εκδρομή στο ύψωμα 731
Το 2004 μετά από πρωτοβουλία πανεπιστημιακών, φορέων και συλλόγων με την παρουσία εναπομεινάντων στρατιωτών πραγματοποιήθηκε προσκυνηματική εκδρομή στο ύψωμα 731 όπου διεξήχθη η εαρινή επίθεση κατά των Ιταλών την περίοδο του Ελληνοϊταλικού πολέμου. Κατά την διάρκεια της εκδρομής από τα Τρίκαλα (έδρα του ΙΙ Τάγματος του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων) έως το ύψωμα 731 πραγματοποιήθηκαν γυρίσματα σε μορφή video, αποσπάσματα του οποίου ψηφιοποιήθηκαν για τις ανάγκες του αρχείου. Αναλυτικότερα τα αποσπάσματα αφορούν:
· Τρίλεπτα αποσπάσματα από την διαδρομή
· Τρίλεπτα αποσπάσματα από την εκδήλωση στο ύψωμα 731
· Τρίλεπτα αποσπάσματα από τις Βουλιανάτες
προσωπικά αντικείμενα
Τα προσωπικά αντικείμενα του Δ. Γ. Κασλά σώζονται μέχρι σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση μετά από τις άριστες επεμβάσεις του Γιάννη Κασλά. Από τα αντικείμενα αυτά κάποια φωτογραφήθηκαν και αλλά ψηφιοποιήθηκαν σε τρισδιάστατη μορφή. Τα προσωπικά του αντικείμενα αφορούν:
· φωτογραφική μηχανή εποχής Kodak
· χαρτοθήκη εκστρατείας
· ντιβανοκασέλα αρχείου Κασλά
· παράσημα Ιταλών αιχμαλώτων
· στρατιωτικές μπότες
· στρατιωτικό ξίφος και θήκη
· στρατιωτική χλαίνη
· προσωπικά παράσημα και βραβεία
· φορητό κρεβάτι εκστρατείας
· σέλα αλόγου
· κιάλια

* O Αλέξανδρος Καπανιάρης είναι Εκπαιδευτικό Πληροφορικής, Μηχανικός Πληροφορικής Τ.Ε. με μεταπτυχιακό δίπλωμα στις Γραφικές Τέχνες – Πολυμέσα, Ειδικός Σύμβουλος της Ν.Α.Μ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: